Autisme en hooggevoeligheid bij kinderen: wat zijn de verschillen en hoe herken je ze?
Autisme en hooggevoeligheid komen regelmatig voor bij kinderen. Hoewel de kenmerken soms overlappen, zijn het totaal verschillende zaken. Als ouder kan het lastig zijn om het verschil te zien. Toch is het belangrijk om goed te kijken naar wat je kind precies nodig heeft. In deze blog leg ik je op een begrijpelijke manier uit wat autisme is, wat hooggevoeligheid inhoudt en hoe je ze van elkaar kunt onderscheiden.Wat is autisme bij kinderen
Autisme is een ontwikkelingsstoornis die valt onder de autismespectrumstoornis (ASS). Kinderen met autisme verwerken informatie op een andere manier dan andere kinderen. Ze hebben moeite met sociale interactie, communicatie en het begrijpen van emoties. Ook hebben ze vaak behoefte aan structuur, voorspelbaarheid en herhaling. De kenmerken van autisme zijn bij elk kind verschillend. Sommige kinderen praten weinig of helemaal niet, terwijl anderen juist veel praten maar geen oogcontact maken. Vaak zie je dat kinderen met autisme één specifieke interesse hebben, zoals treinen of dino’s. Nieuwe dingen leren of interesse tonen in andere onderwerpen kan lastig zijn.Hooggevoeligheid (HSP) bij kinderen
Hooggevoeligheid, ook wel hoogsensitiviteit of HSP genoemd, is géén stoornis. Het is een persoonlijkheidskenmerk waarbij kinderen prikkels intenser ervaren. Ze voelen emoties van anderen sterk aan en zijn gevoelig voor sfeer, geluiden, geuren en licht. Daardoor kunnen ze sneller overprikkeld raken of zich terugtrekken. Hooggevoelige kinderen zijn vaak creatief, empathisch en opmerkzaam. Ze merken kleine details op en voelen stemmingen haarfijn aan. Als iemand zegt dat het goed gaat, maar zich eigenlijk rot voelt, pikken ze dat meteen op. Hierdoor kunnen ze sneller overstuur raken, maar ook goed meeleven met anderen.
Overeenkomsten tussen autisme en hooggevoeligheid
Zowel kinderen met autisme als hooggevoelige kinderen zijn gevoelig voor prikkels. Een drukke ruimte, harde geluiden of onverwachte situaties kunnen voor allebei stressvol zijn. Ook zie je dat beide groepen zich soms terugtrekken of boos worden in spannende situaties.
Daarnaast hebben kinderen met autisme en HSP vaak behoefte aan rust en alleen zijn. Sociaal contact kost hen veel energie. Ze kunnen moeite hebben met veranderingen of onverwachte gebeurtenissen. Dat maakt het soms lastig om snel te zien of je kind autisme heeft, hooggevoelig is, of gewoon een sterke reactie heeft op zijn omgeving.
De verschillen in het verwerken van emoties
Een belangrijk verschil tussen autisme en hooggevoeligheid zit in het herkennen van emoties. Kinderen met autisme vinden het vaak moeilijk om hun eigen gevoelens of die van anderen te begrijpen. Ze nemen dingen letterlijk en geloven wat iemand zegt, zonder de lichaamstaal op te merken.
Hooggevoelige kinderen daarentegen, voelen emoties juist heel sterk aan. Ze hebben een groot inlevingsvermogen en merken snel wanneer er iets niet klopt. Als iemand zegt dat het goed gaat, maar boos of verdrietig kijkt, voelt een hooggevoelig kind dat meteen aan. Ze zijn hierdoor vaak erg betrokken bij anderen.
Verschillen in interesse en spel
Kinderen met autisme hebben vaak een voorkeur voor een bepaald soort speelgoed of onderwerp. Ze kunnen zich daar eindeloos mee bezighouden en vinden het lastig om andere dingen leuk te vinden. Hun spel is meestal herhalend en weinig gevarieerd.
Bij hooggevoelige kinderen zie je juist dat hun interesses breder zijn. Ze houden van afwisseling en spelen creatief. Er is meer variatie in hun spel en ze vinden het leuk om nieuwe dingen te ontdekken. Dat maakt het verschil soms duidelijk zichtbaar in het dagelijks leven.
Het belang van centrale coherentie
Centrale coherentie is het vermogen om verbanden te zien en informatie als geheel te begrijpen. Bij kinderen met autisme is deze vaardigheid vaak minder goed ontwikkeld. Ze focussen op details en hebben moeite om het grotere geheel te overzien.
Hooggevoelige kinderen scoren juist hoog op centrale coherentie. Ze verwerken informatie diep en leggen snel verbanden. Hun hersenen reageren actief op prikkels, waardoor ze situaties goed aanvoelen en snel conclusies trekken. Dit maakt hun reacties vaak heel doordacht.
Cognitieve empathie als onderscheidend kenmerk
Cognitieve empathie betekent dat je kunt nadenken over wat een ander denkt of voelt. Bij hooggevoelige kinderen is dit sterk aanwezig. Ze kunnen zich goed inleven in anderen en begrijpen wat iemand nodig heeft of bedoelt.
Kinderen met autisme hebben hier juist moeite mee. Ze begrijpen niet goed waarom iemand boos, verdrietig of blij is. Hierdoor reageren ze soms anders dan je zou verwachten. Dit verschil in empathisch vermogen is vaak één van de duidelijkste manieren om onderscheid te maken tussen autisme en HSP.
Verschillende vormen van hooggevoeligheid bij kinderen
Hooggevoeligheid is een breed begrip en uit zich bij ieder kind weer anders. Er zijn grofweg drie vormen van hooggevoeligheid te onderscheiden. Je kind kan één van deze vormen hebben, maar ook een combinatie komt vaak voor. Hieronder leggen we uit hoe deze vormen eruitzien:
Fysiek hooggevoelig
Sommige kinderen reageren sterk op lichamelijke prikkels. Ze hebben bijvoorbeeld:
- Een lage pijngrens: een klein stootje of schrammetje kan al als heftig worden ervaren.
- Gevoeligheid voor stoffen: sommige kleding of labeltjes voelen onaangenaam aan op de huid.
- Last van harde geluiden: stofzuigers, sirenes of harde stemmen kunnen overweldigend zijn.
- Sterke reacties op eten of medicijnen: bepaalde smaken, geuren of ingrediënten worden moeilijk verdragen.
Emotioneel of psychisch hooggevoelig
Deze kinderen zijn gevoelig voor gevoelens en sferen. Ze:
- Huilen sneller dan leeftijdsgenootjes.
- Raken snel overstuur bij ruzie, teleurstelling of spanningen.
- Nemen stemmingen van anderen gemakkelijk over.
- Hebben een sterk ontwikkeld inlevingsvermogen.
Hooggevoelig voor nieuwe situaties
Sommige kinderen vinden verandering of het onbekende erg spannend. Zij:
- Voelen zich snel uit balans als iets onverwacht gebeurt.
- Hebben moeite met nieuwe mensen of locaties.
- Kunnen zich terugtrekken of blokkeren bij veranderingen.
- Hebben meer tijd nodig om te wennen aan iets nieuws.
Elke vorm van hooggevoeligheid vraagt om een andere benadering. Daarom is het belangrijk goed te observeren welk type het meest op je kind van toepassing is. Zo kun je beter inspelen op zijn of haar behoeften en zorgen voor rust, veiligheid en duidelijkheid.
Wanneer is hulp of advies nodig?
Soms weet je als ouder niet goed of gedrag hoort bij de leeftijd, of dat er meer aan de hand is. Twijfel je of je kind autisme heeft of hooggevoelig is? Dan kan het helpen om in gesprek te gaan met een professional die hierin gespecialiseerd is.
Bij joriekekroeze.nl kijken we samen naar jouw kind en naar wat hij of zij nodig heeft. Of het nu gaat om ondersteuning, meer rust of een luisterend oor, je staat er niet alleen voor. Door goed te kijken, kunnen we beter begrijpen wat er speelt en passende hulp bieden.
Veelgestelde vragen over autisme en hooggevoeligheid bij kinderen
- Hoe jong kun je autisme of hooggevoeligheid al herkennen bij een kind?
Bij sommige kinderen zijn er al signalen zichtbaar vanaf de peuterleeftijd. Denk aan moeite met oogcontact, taalontwikkeling of sterke prikkelgevoeligheid. Bij hooggevoeligheid vallen vaak emoties en intens reageren op prikkels op. Toch is het belangrijk om niet te snel conclusies te trekken. Laat gedrag over langere tijd beoordelen door een specialist. - Kan een kind over hooggevoeligheid heen groeien?
Hooggevoeligheid is een karaktereigenschap en geen fase. Je groeit er niet overheen, maar een kind kan er wel beter mee leren omgaan. Door een veilige omgeving, goede uitleg en praktische handvatten leert een kind beter omgaan met prikkels en emoties. - Is er een test om hooggevoeligheid vast te stellen?
Er is geen officiële diagnose voor hooggevoeligheid, dus ook geen medische test. Wel bestaan er vragenlijsten zoals de HSK test en observatiemethoden die helpen om te herkennen of een kind hooggevoelig is. Een gesprek met een deskundige kan hierin veel duidelijkheid geven. - Wat kun je als ouder doen als je kind snel overprikkeld raakt?
Zorg voor voorspelbaarheid, voldoende rustmomenten en een rustige omgeving. Prikkels zijn niet te vermijden, maar je kunt wel leren hoe je kind hiermee omgaat. Leg uit wat er gebeurt, houd rekening met overgangsmomenten en bied structuur. Gebruik hiervoor bijvoorbeeld dagritme kaarten. Ook kan ontspanning zoals buitenspelen of knutselen helpen. - Wat is het verschil tussen overprikkeling bij HSP en bij autisme?
Bij HSP komt overprikkeling vaak door het intens aanvoelen van emoties, sfeer of geluiden. Bij autisme ontstaat overprikkeling sneller door onduidelijkheid, verandering of sociale druk. De uiting kan op elkaar lijken, maar de oorzaak is verschillend. - Wanneer moet ik professionele hulp zoeken?
Als je merkt dat je kind dagelijks vastloopt, snel overstuur raakt of niet goed functioneert op school of thuis, is het verstandig om hulp in te schakelen. Een vroege aanpak voorkomt vaak grotere problemen op latere leeftijd.
